برای تبیین پدیده های اجتماعی نمی توان به علل مادی تمسک جست - وبلاگ تمبوک

به گزارش وبلاگ تمبوک، مهدی عاشوری، استادیار فلسفه علم مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در سومین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی با عنوان فلسفه اسلامی و علوم انسانی اسلامی که روز گذشته 15 شهریورماه به همت دبیرخانه دائمی کنگره علوم انسانی اسلامی در محل بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار گردید، به تبیین نقش علّی نفس در تعین حیثیت طبیعی پدیده های اجتماعی پرداخت.

وی مطرح نمود: یکی از مسائل مهم در فلسفه علوم اجتماعی شرح رابطه دو رویکرد تبیین­گرایی و تفسیرگرایی در فهم پدیده­های اجتماعی است که در پرتوی تمایز میان علت و دلیل بیان می­ گردد و بر اساس آن تبیین یک پدیده اجتماعی شرح چرایی وقوع آن رویداد بر اساس علل وقوع است، اما در تفسیر هدف فهم عمیق یک کنش اجتماعی بر اساس دلایل و قصد کنش­گر است.

عاشوری توضیح داد: از دیدگاه متفکران معاصر نوصدرایی درباره تمایز علیت طبیعی و علیت الهی، نشان داده می ­گردد که تمام پدیده های عالم طبیعت، دچار تعین ناقص هستند و بستار علّی در رابطه علّی میان اشیاء طبیعی وجود ندارد به همین خاطر در تبیین پدیده­ های طبیعی به طور عام و حیثیت طبیعی پدیده ­های اجتماعی به طور خاص نمی ­توان به علل مادی تمسک جست.

وی اضافه نمود: یکی از تمایزات مطرح در فلسفه علوم اجتماعی تفکیک دلیل از علت است. بر اساس این نگاه در کنش های انسانی عناصر غیرقابل تحویلی وجود دارد و آنچه باعث انگیزش و انتخاب و قصد می گردد دلایل هستند، به همین خاطر در تبیین پدیده های انسانی باید دلایل آنالیز شوند.

عاشوری با بیان اینکه در نگاه فوق تبیین هدف اصلی و اصلی ترین الگوی روشی علوم است، ادامه داد: باید در شناخت پدیده ها به صورت علمی، چرایی آن پدیده شرح داده گردد. کوشش انسان برای شناسایی دنیا طبیعت و اعتماد به علوم تجربی، مبتنی بر فرض شناسایی قانون مندی ها و قوانین موجود در طبیعت است. دیدگاه متعارف در باب علوم این است که نظریه ها و مدل های علمی که دانشمندان و پژوهشگران به کارمی گیرند، کوششی برای شناخت قوانین طبیعت است.

وی اعلام کرد: دیدگاه های رقیب در باب قوانین طبیعت که در نگاه ما به تبیین علمی مؤثر است را در سه دسته می توان قرار داد؛ دیدگاه های ضرورت گرا که اصولی ضروری را می پذیرند، دیدگاه های انتظام که معتقدند در طبیعت تنها یکنواختی ها وجود دارد و دیدگاه های حذف گرایانه که منکر وجود یا شناخت قوانین در طبیعت هستند. مسئله اساسی این است که قوانین طبیعت، در رخ دادن پدیده های طبیعی چه نقشی دارند؟ و آیا امور طبیعی می توانند وقوع پدیده ها را متعین نمایند؟

عاشوری با اشاره به موضوع دنیا طبیعت و تعین پدیده های طبیعی گفت: هر چند ضرورت علّی، مقبول دیدگاه های متعارف در فلسفه اسلامی است، اما باید این مسئله را آنالیز کرد که پدیده های طبیعی را چه علتی متعین می نماید و آیا علت طبیعی بالضروره سبب تحقق یک رخداد در دنیا طبیعت هست یا خیر؟

وی اظهار کرد: ملاصدرا دو مفهموم برای علت ذکر می نماید، علت در معنای عامِ چیزی است که معلول به آن وابسته است و در صورت عدم علت، معلول نیز موجود نخواهد شد ولی علت حقیقی شیء که معنای خاص می گردد، مباین با شیء نیست و مرتبه بالاتر همان وجود است که وجودبخش شیء مادون است.

عاشوری اعلام نمود: بر اساس دیدگاه فوق و در بحث رابطه علیت و حرکت، اموری که در عرف، علت یک شیء نامیده می گردد مانند نسبت بنّا با یک ساختمان، علل بالعرض هستند یعنی حرکت را ایجاد می نمایند که وجودی بسیار ضعیف دارند و این علل مدخلیتی در علت تامه ندارند.

وی ابراز کرد: در چارچوب فلسفه اسلامی، نفوس انسانی مجرد هستند و به عالمی بالاتر از عالم طبیعت تعلق دارند. این فرضیه از دیدگاه نوصدرایی قابل آنالیز است که آیا نفوس انسانی به عنوان عوامل فراطبیعی در طبیعت نقش علّی ایجادی و تعین بخش داشته باشند.

عاشوری گفت: با انتخاب دیدگاه نوصدرایی درباره علیت، می توان مدعی شد که در کنش های انسانی و صدور فعل ارادی، تنها امور طبیعی مانند علل زیستی و اجتماعی متعین نماینده فعل نیستند و شرح علّی رفتارهای انسانی کافی نیست.

نشست فلسفه اسلامی و علوم انسانی اسلامی صبح امروز پنج شنبه 15 شهریورماه در بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی در جوار حرم رضوی شروع و عصر امروز به انتها رسید.